بزرگداشت بانوی‌ دانشمند پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی

بزرگداشت بانوی‌ دانشمند پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

بزرگداشت بانوی‌ دانشمند پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی،‌ رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی هند، استاد دانشگاه علیگر و رئیس انجمن استادان زبان فارسی هند، با حضور علما، استادان، فرهیختگان و دوستداران علم و دانش روز ‌دوشنبه ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۴ در تالار اجتماعات شهید مطهری انجمن برگزار گردید.
در این مراسم که با حضور شخصیت‌های علمی و فرهنگی همچون دکتر محمدعلی مؤذنی، دکتر علی دهگاهی، دکتر علی اشرف صادقی، دکتر مهدی ماحوزی، حجت الاسلام والمسلمین سید محمود دعایی و دوستداران علم و دانش برگزار شد، دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی؛ دکتر مهری باقری، استاد دانشگاه تبریز، چهره ماندگار و عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر رضا مصطفوی سبزواری، استاد زبان و ادب فارسی و دکتر کریم نجفی برزگر، معاون فرهنگی اجتماعی و دانشجویی دانشگاه پیام نور به بیان دیدگاه‌های خویش نسبت به این استاد فرزانه پرداختند و مقام علمی، فرهنگی و اخلاقی وی را تکریم کردند.

در این مراسم ابتدا دکتر محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی سخنرانی کرد. وی گفت: من به‌عنوان سخنران پشت این تریبون نیامدم بلکه به‌عنوان تشکر و سپاسگزاری از این که قبول زحمت فرمودید و طی این راه دور را از برای بزرگداشت و نکوداشت یکی از خادمان زبان و ادب فارسی در کشور هندوستان به عهده گرفتید، آمدم.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: ما مشترکات فراوانی با کشور هندوستان داشتیم. از کهن‌ترین و دورترین زمان‌ها که مشابهتی بین کتاب مقدس ایرانی اوستا و وداها و خصوصاً ریگ ودا موجود است و بعدها در طی زمان‌های مختلف ما می‌بینیم این ارتباط بین ایران و هند وجود داشته است.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: ابوریحان بیرونی که کتاب تحقیق ماللهند را نوشته است، نخستین کسی است که ابتکار مطالعات مقایسه‌ای را داشت. وی در همان کتاب فلسفه هندی را با فلسفه اسلامی و تصوف هندی را با تصوف اسلامی و نیز دستور زبان سانسکریت را با دستور زبان عربی مقایسه می‌کند. اخیراً هم استاد دکتر فتح‌الله مجتبایی، کتابی تحت عنوان نحو هندی و نحو عربی نوشتند، زیرا پیش از این بعضی معتقد بودند که نحو عربی متأثر از منطق یونانی است و بعداً عقید دیگری پیدا شد که می‌گفت نحو عربی متأثر از اصول فقه است. و دکتر فتح‌الله مجتبایی در همین کتاب ثابت کردند که نحو عربی متأثر از نحو سانسکریت است و بعد در طی دوران ما می‌بینیم همین ابوریحان بیرونی کتاب‌های متعددی را از زبان سانسکریت به زبان عربی ترجمه کرده است. او در فهرست کتاب‌های خودش که من تصحیح و چاپ کردم از چند کتاب نام می‌برد از جمله کتاب پاتنجلی که موضوع آن این است که انسان چگونه می‌تواند آن روح لطیف را از این بدن کثیف بیرون بیاورد و این همان مسئله‌ای بود که بعدها میرداماد در کتاب خلسه الملکوتیه توضیح می‌دهد که انسان گاهی قادر است که خلع و لبس کند، یعنی بدن و جان را از هم جدا کند و بعد بتواند دوباره این دو را پیوند دهد. در یک جا میرداماد می‌نویسد که من یک شب در ۱۵ شعبان زمانی که مشغول ذکر بودم ناگاه احساس کردم که جانم از بدنم بیرون آمده و گویی خود بدن خود را می‌بینم و احساس می‌کنم که از قید بدن خلاص شدم و فضای وسیع‌تر و فراخ‌تری برای من پیدا شده است.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: کتاب پاتنجلی که ابوریحان بیرونی از زبان سانسکریت به عربی ترجمه کرده و دکتر منوچهر صدوقی سها آن را به فارسی برگردانده‌ است. این ارتباطات بوده است تا زمانی که دوره‌ی حکمرانان مغول در آن دوره کتاب‌های مثل اوپانیشاد، رامایانا، مها بهاراتا نوشته شد که نشان دهنده این ارتباط فرهنگی میان ایران و هند بوده است و هنوز هم این ارتباط برقرار است. در همین دوره‌ زبان فارسی، زبان رسمی درباری در هند بوده است و اکنون نیز به همت بزرگانی که ما اینجا برای آنان بزرگداشت گرفته‌ایم و اغلب از شاگردان خود من هستند مانند سرکار خانم دکتر صفوی و پیش از ایشان مرحوم پروفسور حسن عابدی، پروفسور نذیر احمد، پروفسور اظهر دهلوی و دکتر سلیم اختر چراغ فارسی روشن نگاه داشته شده است.
دکتر محقق افزود: من اولین بار در سال ۱۳۴۷که کنگره‌ای درباره تحول علوم در آسیای مرکزی به زبان انگلیسی برگزار شده بود، به هند سفر کردم و به زبان انگلیسی سخنرانی کردم و شعری از فرخی سیستانی خواندم که بسیار مورد تحسین قرار گرفت. فرخی سیستانی می‌گوید:

خاری که به من در خلد اندر سفر هند        به چون به حضر در کف من دسته شب بوی

یعنی اگر من به هندوستان بروم و در میان راه خارها پای من را رنج بدهد بهتر است برای من تا این که در خانه و وطن خود بنشیم و دسته شب بویی در دستم باشد.
این نشانه همبستگی دو ملت از نظر فرهنگی و جهات مشترکی است که داشتند. ما امروز این جا جمع شدیم که از سرکار خانم پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی تعظیم و تکریم به جای بیاوریم در برابر خدمات عالیه‌ای که در آن سرزمین در معرفی فرهنگ ایران اسلامی و زبان و ادبیات فارسی انجام داده‌اند و شاگردانی تربیت کرده‌اند که همه آن‌ها خادم زبان فارسی و فرهنگ مملکت ما هستند و به همین کیفیت فرهنگ ما را در آن جامعه معرفی می‌کنند. پس بنابراین این عملی که ما در گذشته انجام داده‌ایم و مراسم بزرگداشت مرحوم پروفسور عابدی، پروفسور نذیر احمد را گرفته‌ایم و امروز نیز برای پروفسور دکتر صفوی بزرگداشت گرفتیم تنها به پاس گرامیداشت و زحمتی است که این بزرگان برای گسترش و ماندگاری زبان و ادب فارسی در کشور دوست و همسایه هند متحمل شده‌اند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: خانم دکتر صفوی در دانشگاه علیگر هستند و همین چند سال پیش دعوتی به عمل آوردند که من به همراه استاد محترم دکتر علی اشرف صادقی آنجا رفتیم. ایشان چقدر محبت و مهمان نوازی کردند. در آنجا یک موسسه‌ای بود به نام اکادمی ابن سینا که رئیس آن دکتر ظل الرحمان بود. ایشان نیز به قدری به من محبت کرد که نام من را به عنوان معاون خویش در پشت جلد مجله‌اش ثبت کرد. موزه‌ای نیز در آنجا بود که نشان دهنده احترام ایشان به ابن سینا بود و مجموعه‌ای از تاریخ پزشکی را نیز از قدیمی‌ترین زمان از تاریخ بخارا و جالینوس شروع به چاپ کردند که یکی از آن کتاب‌ها را هم به اسم من زده‌اند و این نهایت مهمان‌نوازی و علم دوستی است که این دانشگاه در آن جا دارد. من بار دیگر از خانم دکتر صفوی به‌ خاطر محبتی که به ما کردند تشکر و سپاسگزاری می‌کنم.

دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی سخنران دیگر این مراسم بود. وی گفت: در۴۰ سال اخیر همه کسانی که با زبان فارسی در هندوستان آشنا هستند و وضع تدریس و تحقیق درباره این زبان را در هند پیگیری می‌کنند، با نام سرکار خانم صفوی آشنا هستند.
دکتر حداد عادل گفت: ایشان مکرر به ایران سفر کرده‌اند و ما نیز افتخار میزبانی ایشان را در فرهنگستان داشتیم. از سوی دیگر توفیق این را نیز داشتیم که در هند، مهمان ایشان باشیم و استادان زبان فارسی که در هند تدریس می‌کنند، باور دارند که بانوی اول زبان فارسی، در این کشور ایشان هستند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با تشکر از دکتر محقق و دکتر نصیری برای برگزاری این مراسم گفت: می‌دانیم که خانم صفوی همچنان که از نامشان بر می‌آید، تبار ایرانی دارند و اجداد ایشان در حدود ۳ قرن پیش به هند مهاجرت کرده و همگی در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی و ادبی فعال بودند.
وی ادامه داد: پدر ایشان ادیب و شاعر بودند و حدود دو سال پیش که من آخرین سفر خود را به هند داشتم و در منزل دکتر رضوی همسر ایشان، مهمان بودم، اشعار فارسی پدر ایشان را مطالعه کردم.

دکتر حداد عادل گفت: خانم صفوی از حسن اتفاق، در دانشگاهی تدریس و تحصیل کرده‌اند که دانشگاه اسلامی «علیگر» است. این دانشگاه سزاوارترین دانشگاه برای پاسداری از زبان فارسی است من برای نخستین باری که به آن دانشگاه رفتم یعنی در سال ۱۳۵۲، با استاد نذیراحمد دیدار کردم و ایشان لطف کردند و نسخه‌ای از کتاب مکاتیب سنایی را امضاء و به من اهدا کردند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی افزود: این دانشگاه به خاطر پیوندهای دینی، نه فقط در عرصه زبان فارسی بلکه در الهیات هم دانشگاهی معتبر و شناخته شده است. اصولاً شهر علیگر، شهری فرهنگی و اسلامی است و زبان فارسی در آنجا معتبر است.
وی گفت: هروقت به هندوستان سفر می‌کنم، سفر به علیگر را جزو واجبات خود می‌دانم. با این که جاده دهلی به علیگر بسیار نامناسب است.
صراط مستقیم میرداماد
مسلمان نشنود، هندو مبیناد
دکتر حدادعادل با این مزاح دکتر صفوی را خطاب قرار داد و گفت: البته می‌گویند که وضعیت این راه بهتر شده است و امیدواریم که باز هم توفیق دیدار حاصل شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در دوره مجلس هفتم طی سفر رسمی که به هند داشتم، ایشان لطف کردند و دانشگاه علیگر به من دکترای افتخاری اهدا کرد. با آداب و رسوم بسیار دیدنی و سنتی، همانند کشورهایی مثل انگلیس که سنت‌های قدیمی خود را حفظ کرده‌اند ما را با کالسکه و اسب در اجتماع ده هزار نفری مفتخر به دریافت این مدرک کردند.
دکتر حداد عادل به تاسیس آزمایشگاه زبان فارسی از سوی ایران در دانشگاه علیگر اشاره کرد و گفت: این آزمایشگاه زبان فارسی که اکنون تاسیس شده با همت جناب نجفی برزگر به کار خود ادامه می‌دهد.

دکتر مهری باقری، استاد دانشگاه تبریز، چهره ماندگار و عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: بانوی نام‌آور و استاد ارجمند که چشم و چراغ زمانه ما در آن دیار خرم است از نوجوانی در آن دیار، زبان و ادب فارسی را در خطه هندوستان زنده نگه داشته است. با تسلطی تحسین برانگیز جانشینی شایسته‌ای‌ برای محققان بی‌نظیر در آن سرزمین به شمار می‌آید.
وی گفت: او دست پرورده نذیر احمد است که البته ما را ترک کردند. او آذرمیدخت صفوی را بانوی معرفت و سعادت دانست و گفت: گذشته از دانش و فصل، این بانو به خصال نیکویی آراسته است؛ سخنوری شکفته رو، دستگیر، پایمرد و رایزن برای هر همکار و دانشجویی است که از او مسأله‌ای را بپرسد و یاری جوید.
دکتر باقری افزود: ایشان تجمعی از رابطه سعی و سعادت هستند و در زمینه‌های متعدد، تدریس و تربیت و تألیف و ترجمه، برگزاری همایش و تأسیس مرکز تحقیقات فارسی همچنان فعال است و انجمن زبان فارسی هرساله برگزار می‌شود که نقش حائز اهمیتی برای تحقیقات جدید و همکاری و همیاری استادان ایران و هندوستان دارد.

سپس دکتر رضا مصطفوی سبزواری استاد زبان و ادب فارسی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی گفت: دو قوم ایرانی و هندوستانی، هر دو نژاد آریایی دارند و خویشاوندی بسیار نزدیک این دو قوم و همزیستی آنان سبب شد تا بیشتر پدیده‌های زندگی آن‌ها همچون ادبیات و فلسفه و هنر بسیار به هم نزدیک باشند. در دوره‌های پس از اسلام نیز روابط معنوی و فرهنگی ایران و هند ادامه یافته است. از دیگر تجلیات گسترش زبان فارسی در هندوستان، پیدا شدن زبان اردو است.
دکتر مصطفوی گفت: وجود کتیبه‌های فارسی در سراسر هند یکی دیگر از مظاهر زبان فارسی این شبه قاره است. وی رواج و گستردگی سبک هندی در شعر فارسی را به عنوان یک مکتب فکری در این سرزمین عنوان کرد و گفت: این سبک با ترکیبات و اصلاحات و مفاهیم گاه پیچیده سبب شده است که بر خود ببالد و معتقدم ضرورتا باید به همه اینها در چنین فرهنگی بیاید.

دکتر کریم نجفی برزگر، معاون فرهنگی اجتماعی و دانشجویی دانشگاه پیام نور با اشاره به فراز و نشیب حیات زبان فارسی در هند، گفت: روزگاری به خاطر فعالیت کمپانی هند شرقی و تلاش آن برای زدودن زبان فارسی از این سرزمین، افرادی چون غالب دهلوی که در کتاب یادگار آمده است، آرزوی مرگ می‌کرد چرا که حقوقش را قطع می‌کردند و چندین سال «ماده مرگ» می‌نوشت تا اینکه سرانجام درگذشت.
دکتر برزگر افزود: یکی از زنان هندی که در قرن حاضر در عرصه پژوهش در هند خوش درخشیده پروفسور آذرمیدخت صفوی بانوی فرزانه، متواضع و فروتن، سخن‌سنج و خستگی‌ناپذیر است که از تنگ نظری‌های امروزی به دور است و در انتقال علم و دانش به دانشجویان نه فقط دریغ ندارد، بلکه مشوق و راهگشای ایشان نیز بوده است.

دکتر احمد جولایی، یکی از شاگردان خانم دکتر صفوی گفت: در مراسمی که ۱۹۹۹ برگزار شد، خدمت استاد پروفسور عابدی بودیم. ایشان تعبیر زیبایی به کاربرد و گفت: ایران، مادر نیک خلقی است که دختر نیک خلق خود را در هند به یادگار گذاشته است ولی به سخن جواهر لعل نهرو اشاره کرد و گفت: دو ملت ایران و هند مثل یک جان هستند در دو بدن.

خانم پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی، نیز از علاقه خود به زبان فارسی و تلاش‌های پژوهشی خود برای گسترش زبان فارسی سخن گفت. در پایان سخنرانی وی از کتاب‌‌های هندوان هند وتشریح‌الاقوام و اخبارالجمال رونمایی به عمل آمد.

در پایان این مراسم لوح تقدیر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی آراسته به نشان زرین از سوی دکتر مهدی محقق به پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی اهدا شد. لوح‌های دیگری نیز از سوی دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی؛ دکتر محمدرضا نصیری، مدیر گروه شبه قاره؛ دکتر کریم نجفی برزگر، معاون فرهنگی اجتماعی و دانشجویی دانشگاه پیام نور؛ دکتر مهدی ماحوزی به پروفسور دکتر آذرمیدخت صفوی داده شد.