بزرگداشت شاعر نامدار، مرحوم دکتر قیصر امین‌پور

بزرگداشت شاعر نامدار، عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مرحوم دکتر قیصر امین‌پور، در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

بزرگداشت مرحوم دکتر قیصر امین‌پور، شاعر نامدار، عضو هیأت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی عصر روز شنبه ۱۷ آبان‌ماه ۱۳۹۳ در محل انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار گردید.

 در این مراسم شخصیت‌های علمی و فرهنگی همچون حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی، دکتر موسوی گرمارودی، پروفسور سید حسن امین، دکتر جلیل تجلیل، دکتر نجفی برزگر، دکتر صدوقی‌سها و علاقه‌مندان به علم و ادب حضور داشتند، دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ جناب آقای دکتر غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر محمدرضا ترکی، استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران؛ دکتر قهرمان سلیمانی، معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی؛ استاد جواد محقق، نویسنده و شاعر نامدار معاصر به بیان دیدگاه‌های خویش نسبت به این استاد فرزانه پرداختند و مقام علمی و اخلاقی وی را تکریم کردند.

در ابتدای مراسم دکتر مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با ابراز قدردانی از حضور مهمانان گفت: من این اواخر با مرحوم دکتر قیصرامین‌پور آشنا شدم. من سالیان دراز در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تدریس می‌کردم ولی از سال ۱۳۶۱ بازنشسته شدم و ۳۰ سالی بود که با دانشکده ادبیات ارتباطی نداشتم ولی همیشه شاگردان و دانشجویانی که به صورت مستمرآزاد از دانشگاه ادبیات می‌آمدند و در کلاس‌های من شرکت می‌کردند، از بزرگی، بزرگواری و شکوه و شوکت این عالم دانشمند برای من نقل می‌کردند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افزود: دکتر قیصر امین‌پور جنبه‌های متفاوت داشت. در دانشکده ادبیات تدریس زبان فارسی و خصوصاً شعر فارسی را عهده‌دار بود. استاد دکتر جلیل تجلیل، شاهد برجستگی‌های دکتر قیصرامین‌پور در تدریس و معاشات و معاشرت با شاگردان خود بودند.

 عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تأکید بر این که دکتر امین‌پور معلم به معنای واقعی بود، گفت: ایشان نه تنها علم را منتقل می‌کرد بلکه شیوه و سیرت علمی ایشان برای دانشجویان خود درس مهمتری از دروس عالی آموزشی بود.

 چهره ماندگار رشته زبان و ادبیات فارسی در ادامه گفت: من در فرهنگستان زبان و ادب فارسی افتخار آشنایی با ایشان را پیدا کردم، همیشه تواضع، محبت و بزرگواری ایشان مشهور بود، اما افسوس که دارفانی را نا بهنگام وداع گفت.

 

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با اظهار تاسف از این که صاحبان فضل در وطن خودشان هم غریبه‌اند و متاسفانه این غربت هنوز هم مشاهده می‌شود گفت: مگر ما چند نفر شاعر زبردست مثل قیصر امین پور در ایران داریم که برای او بخواهیم مراسم بزرگداشت برگزار کنیم. او شاعری به معنای واقعی، متعهد و شعرش آموزنده بود. او هرگز برای هدیه شعر نمی‌سرود و به اصطلاح شعرفروش نبود. ناصرخسرو تعبیری به کار می‌برد و می‌گوید:

 ای شعرفروشان خراسان بشناسید            این ژرف سخن‌های مرا گر شعرائید

 یعنی ناصر خسرو بر شعر فروشان خراسان و هر آنکه به ناحق امیران نالایق خراسان را ستایش می‌کند و با آنان مراوده دارد می‌تازد و آنان را به شدت نکوهش می‌کند.

 یک شاعر مثل فرخی سیستانی پیدا می‌شود که سلطان محمود غزنوی را که ۲۰۰ دانشمند را در ری به دار زد و کتاب‌های علمی آنها را به آتش کشید مدح می‌کند. یکی هم مثل فردوسی طوسی بزرگ بود که هرگز شعر خود را با مداحی و مدیحه گویی آلوده نکرد.

 من آنم که در پای خوکان نریزم            مــر این قیمتی درّ لفظ دری را

 این تشبیه خوبی است که اگر شاعر شعرفروش افراد نا لایق را مدح کند مانند این است که مروارید را در زیر پای خوکان بریزد.

دکتر محقق در پایان گفت: ما باید دانشجویان ادبیات فارسی را با زمان و مکان خود آشنا کنیم و قیصر کسی است که باید بیشتر معرفی شود. دکتر امین‌پور شاعری بود که شعرفروش نبود و اشعارش مورد استقبال نسل جوان قرار می‌گرفت، زیرا و شعر او حاکی از شور انقلابی جوانان این مملکت، جوانانی که خون خودشان را برای استقلال و آزادی نثار کردند، بود.

دکتر محمدرضا ترکی، استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران سخنران بعدی این مراسم گفت: همیشه در ذهنم این سوال بود که علت محبوبیت امین‌پور در چه بوده است؟ محبوبیت او در میان شاگردان و دوستانش زبانزد است. او به تمام معنا معلم بود و روز تشییع پیکرش از خاطر ما محو شدنی نیست. از کوچک‌ترین دانش‌آموزان تا اساتید بزرگی چون شفیعی کدکنی حضور داشتند. چه رازی و نکته‌ای در کار قیصر امین‌پور بود.

 وی افزود: ما شاعر بزرگ زیاد داریم اما رمز محبوبیت قیصر از کجاست؟ او از کجا به این محبوبیت رسید و توانست در زندگی ما جاری شود به طوری که همیشه احساس می‌کنیم زنده است.

 ما در روزگاری زندگی می‌کنیم که بسیاری از شعرا و هنرمندان پیش از مرگ مرده‌اند و حیاتی ندارند ولی اشعار امین‌پور زنده است و حیات دارد.

 این استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در ادامه گفت: او همیشه از دوربین، تریبون و مصاحبه می‌گریخت و از همه تبلیغات گریزان بود. اما با این وجود عده‌ای در حق او ناجوانمردی کردند و ‌گفتند او شاعر بیلبوردی است، شعرش درکتاب‌های درسی است… مگر شعر دیگران روی بیلبورد نبود، مگر اشعار دیگران روی کتاب‌های درسی نبود؟

 

ترکی در پایان گفت: امین‌پور زنده است، چون اندیشه وی زنده است و سبک شعری وی که خود پایه‌گذار آن بود تداوم دارد و در میان شعرا در حال تکرار شدن است. تصور می‌کنم که این محبوبیت‌ها در دست انسان‌ها نیست و خداست که عزت را به هر کسی که بخواهد می‌دهد و به نظرم بزرگان باید در جستجوی راز محبوبیت امین‌پور باشند.

 در این مراسم دکتر حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به تعهدش نسبت به اعضای فرهنگستان ادب فارسیگفت: من نسبت به اعضای فرهنگستان متعهد هستم و اگر این تعهد نبود در مورد قیصر در این مراسم صحبت نمی‌کردم، زیرا می‌دانم که نمی‌توانم حق مطلب را درباره وی ادا کنم.

 وی افزود: ایرادهایی که نوپردازان بر شعر کهن می‌گرفتند و کهن‌سرایان بر شعر نو وارد می‌کردند، در شعر «قیصر امین‌پور» دیده نمی‌شود یعنی زبان شعر کهن وی زبان فصیح، معیار و امروزی بود و از نظر مضمون نیز تقلیدی کورکورانه از شعر قدمایی نبود. همچنین ابتکار و نوآوری در تک تک اشعار قیصر دیده می‌شود ومهمتر از زبان و بیان شعر قیصر، اندیشه شعر وی است.

دکتر حداد عادل شعر قیصررا شعر انقلاب، شعر دفاع مقدس و شعر درد و رنج‌های مردم دانست و گفت:ما در هیچ شعر قیصر بی‌ایمانی نمی‌بینیم ولی در تمام ابیات وی تعالی جریان دارد. قیصر یک متفکر است که تفکر خود را با هنر و شعرش بیان می‌کند. رمز ماندگاری قیصر بر این است که ذره‌ای بی‌اخلاقی در اشعار وی وجود ندارد و شعر وی شعر متفکرانه است.

 رئیس فرهنگستان زبان وادب فارسی گفت: قیصر به هیچ کدام از معایب شعر آلوده نبود و نشان داد هم در قالب‌های کهن و هم در قالب نو می‌توان شعر سرود و باید فقط فکر، ایمان و جوهر شعر در شاعر وجود داشته باشد که قیصر همه را با هم داشت.

 

حدادعادل در پایان گفت: قیصر جوانترین فردی است که به عضویت فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمده است و جوانترین عضو فرهنگستان نیز بود که از دنیارفت. اعضای فرهنگستان معمولا در عضویت جوانان کمی سختگیر هستند. ولی برای عضویت وی بعد از اولین بررسی‌ها به بالاترین میزان به عضویت وی رای دادند او در مدتکوتاه عمر خود تاثیر بر شعر معاصر فارسی گذاشت و به قله‌های رفیع دست یافت و بعد از وی شعرفارسی وام‌دار او است.

 وی افزود: قیصر دارای شخصیتی برجسته و بزرگ است که شاید در هم دوره‌ای‌های ما دیگر تکرار نشود.

 

قهرمان سلیمانی، معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات گفت: در محیط دانشگاه، انتشارات سروش و روابط خانوادگی با او دمخور بودم. آنچه می‌توانم درباره او بگویم این است که قیصر سخنگویی برای نسل جوان بود. دانشگاه همیشه دچار محافظه‌کاری است ولی قیصر از معدود استادانی بود که این دید محافظه‌کاری و حصار میان دانشگاه و جامعه را برداشت و از محافظه‌کاری مرسوم در محیط دانشگاه پرهیز کرد. قیصر جامعه‌شناسی خوانده بود و این امر به او کمک کرد که جامعه را به ادبیات پیوند بزند.

 معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات گفت: قیصر یک پای در سنت و یک پای در تجدد داشت و توانست میان سنت و تجدد در محیط دانشگاه پیوند ایجاد کند. نکته برجسته‌ای که در زندگی وی به چشم می‌خورد، مشغولیت او به فعالیت مطبوعاتی بود. او برای کودکان و نوجوانان قلم می‌زد و هرگز مخاطب خود را از دست نداد و به صورت مستمر و زنده با مخاطب در حوزه ادبیات ارتباط داشت. او متعلق به نسلی بود که تئاتر می‌دید، نقاشی می‌کرد، سینما می‌رفت و خودش را در یک فضا محدود نکرده بود.

 قهرمان سلیمانی گفت: حلم و بردباری و مدارا را از دیگر ویژگی‌های قیصر امین‌پور برشمرد و گفت: عده‌ای به اسم انقلاب اسلامی، اسلام، پیامبر و ائمه خدا به قیصر ضربه زدند و سروش نوجوان را بستند اما بخش عمده‌ای از اهالی مطبوعات امروز متاثر از قیصر و سروش نوجوان وی هستند.

معاون پژوهشی و آموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات در ادامه افزود: قیصر دروغ نمی‌گفت و ناراستی را نمی‌پذیرفت و زندگی معصومانه‌ای داشت.

 سلیمانی در پایان گفت: درد و رنج، امید و آرزو و عشق سه موقف اصلی شعر قیصر بود. او بر ظرافت‌‌های زبانی مسلط بود و این ناشی از امتزاج زبان و اندیشه اسلامی بود.

جواد محقق از شعرا و نویسندگان کشور در ارتباط با قیصر گفت:‌ سخن گفتن از قیصر امین‌پور کاری دوست داشتنی و در عین ناراحت‌کننده است تعادل در رفتار و گفتار از جمله خصوصیت‌های قیصر بود و این روزها کمیاب شده است. قیصر از منظر شعر، رفتار، پوشش، ‌سلوک و سایر ویژگی‌های شخصیتی دارای رفتاری متعادل بود. وی در حوزه خطاطی، داستان، تدریس، روزنامه‌نگاری طبع‌آزمایی کرده بود و اگر به هر کدام از این توانمندی‌ها به صورت جدی می‌پرداخت فردی پیشرو در آن حوزه به شمار می‌رفت.

 وی با خاطره مشترکی با قیصر اشاره کرد و گفت: در اسفند سال ۱۳۷۷ جشنواره مطبوعات در حال برگزاری بود  مسئولان این جشنواره در نظر گرفته بودند که داوران این جشنواره را با رای نویسندگان مطبوعات انتخاب کنند از همین رو فریبا کلهر، شهرام شفیعی، مرحوم امین‌پور و بنده در رای‌گیری برای داوری آثار ادبیات انتخاب شدیم. ما به برگزار‌کنندگان این جشنواره اعتراض کردیم که چرا حوزه شعر و ادبیات را با هم دیده‌اید در صورتی که دو مقوله جداگانه هستند. دبیرخانه با جداشدن این مقوله مخالف کرد ولی ما توطئه کردیم و تصمیم گرفتیم که من و قیصر اشعار را داوری کنیم و دو نفر دیگر داستان‌ها را.

 

محقق افزود: از آنجا که نزدیک نوروز بود قرار گذاشتیم که در نیمه تعطیلات آثار را با همدیگر جابجا کنیم به نیمه تعطیلات رسیدیم ولی دیدیم خبری از قیصر نشد تا این که یکی از دوستان تماس گرفت و گفت قیصر در مسیر شمال در یک شب بارانی در داخل خودروی عمومی دچار سانحه شده و اکنون در بیمارستان است. وقتی خودم را به بیمارستان رساندم دیدم دوستان گرد قیصر جمع شده‌اند ولی چشم‌های قیصر با وجود درد و زخم مانند همیشه پرفروغ و دارای حیات بود و در میان جمع می‌درخشید.

 

دکتر سیدعلی موسوی گرمارودی در پایان این مراسم به اشعار قیصر اشاره کرد و گفت:‌ راز توفیق محتشم کاشانی علاوه بر زبان و معنا در اشعارش درک پیام‌های کربلا نیز است. قیصر نیز در اشعار آئینی خویش از عناصر آئینی غفلت نکرده است. حماسه از ویژگی‌های شعر قیصر است که می‌توان بر این مولفه گزینه عرفان را نیز افزود که به نظرم در عرفان شعر قیصر از محتشم پیشی گرفته است. قیصر تنها شاعری است که عشق، حماسه و عرفان را در اشعارش دارد.

 وی افزود: «نی‌نامه» قیصر دارای روحیه حماسی است و ناله و زنجموره ندارد و خواننده را به سوی شعر خود فرا می‌خواند. باریک‌اندیشی در شعر قیصر از دیگر نکات جالب توجه است. شعر وی یک کلمه اضافی نداشته و پهلو به پهلوی برجسته‌ترین اشعار آئینی می‌زند و از عریان گفتن مضامین کربلا نیز پرهیز می‌کند. شعر وی از ابهام‌های حافظ‌‌وار نیز بهره می‌گیرد. نکته جالب توجه در اشعار آئینی و کلیه اشعار قیصر این است که در اوج امتناع سهل است.

 

در پایان این مراسم به پاس زحمات ادبی و به منظور گرامیداشت مقام مرحوم دکتر قیصر امین‌پور از همسر وی تجلیل به عمل آمد.

 سرکار خانم اشراقی، همسر استاد قیصر امین پور در انتهای همایش از دست اندرکاران، استادان، بزرگان و حاضرین در جلسه تقدیر و تشکر نمودند.