مراسم بزرگداشت مرحوم استاد صدرالدین عینی با حضور علما، استادان، فرهیختگان و دوستداران علم و دانش روز سه‌شنبه ۲۸ دی‌ماه ۱۳۹۵ در تالار اجتماعات شهید مطهری انجمن برگزار گردید.

در این مراسم که با حضور شخصیت‌های علمی و فرهنگی همچون دکتر اکبر ایرانی، رئیس مرکز پژوهشی میراث مکتوب؛ پروفسور سید حسن امین، عضو شورای علمی انجمن؛ حسن قریبی، رئیس مرکز پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی؛ بوری بایف مراد جان، رایزن سیاسی سفارت تاجیکستان؛ شاه منصور شاه میرزا، کارشناس فرهنگی تاجیکستان در سازمان اکو و دوستداران علم و دانش برگزار شد، دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر اصغر دادبه، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی؛ دکتر صفر عبدالله، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ دکتر علی اشرف مجتهد شبستری، رئیس انجمن دوستی ایران و تاجیکستان و دکتر عبدالنبی ستارزاده، مدیر بخش ادبیات کلاسیک دانشگاه دولتی تاجیکستان به بیان دیدگاه‌های خویش نسبت به این استاد فرزانه پرداختند و مقام علمی، فرهنگی و اخلاقی وی را تکریم کردند.

متن سخنرانی دکتر مهدی محقق بدین شرح است:

بسیار مسرور و خوشحالم از این که امروز در این انجمن یادی از یکی از مروجان و دوستداران زبان و ادبیات فارسی به میان می‌آید. از شما فرهیختگان به ویژه استادانی که از تاجیکستان یا بلاد دیگر در این مجلس حضور دارند، تشکر می‌کنم. همچنین از همکار گرامی‌مان آقای حسن قریبی که در جمع آوری مقالات اساتید و بزرگان تاجیکستان درباره استاد صدرالدین عینی و فراهم آمدن مجموعه مقالات زندگینامه و خدمات علمی این استاد بنام تاجیک زحمت فراوان کشیدند، سپاسگزارم.

من برخی از استادان تاجیک همچون استاد غفوراف را در کنگره‌های بین‌المللی زیارت کرده بودم. با بعضی از آنها مانند استاد محمدجان شکوری افتخار همکاری در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی را داشته‌ام.

متأسفانه مرحوم صدرالدین عینی را ندیدم ولی پسر ایشان را در یکی از کنگره‌های بین‌المللی که در تورنتو کانادا بود زیارت کردم و ایشان شمه‌ای از احوال پدرشان را برای من ذکر کردند. بنابراین گرچه من مرحوم صدرالدین عینی را ندیده بودم ولی با استناد به این شعر:

درختی که مر او را نشناسند                 بارش خبر آرد که چه بوده است نهالش

باید بگویم ایشان از مفاخر تاجیکستان و پرچمدار زبان و ادب فارسی در تاجیکستان است.

استاد صدرالدین عینی از اهالی بخارا است و همگان می‌دانند این منطقه دارای مفاخر ادبی و فرهنگی بسیاری است. این شهر دارای دانشمندان بزرگی بوده که پرچمدار علم بوده‌اند. این دانشمندان دارای آثار برجسته‌ای هستند که مورد استفاده دانشمندان بعد از خود قرار گرفته است. بنابراین باید بگویم پیوند ایران و تاجیکستان از آنجا که همواره بر اساس فرهنگ و علم است همیشه پایدار خواهد ماند. ما بسیاری از کتاب‌هایی که در زمینه زبان و ادبیات فارسی و یا فلسفه و کلام نوشته شده به وسیله‌ دانشمندان در آن ناحیه مورد استفاده قرار گرفته شده است. من هنگامی که در خارج از ایران علم کلام را تدریس می‌کردم از کتاب ابومنصور ماتریدی سمرقندی مؤسس و رئیس فرقه ماتریدیه، متکلم، فقیه و مفسر قرآن و مشهور به امام‌ المتکلمین از پیشگامان علم کلام است، استفاده می‌کردم. از مشهورترین کتاب‌هایش در علم کلام، «کتاب‌التوحید» است که بزرگترین منبع برای عقاید فرقه ماتریدی است. ماتریدی در این اثر نظریات کلامی خود را نوشته و باورهای خویش را در مورد مهمترین مسائل اعتقادی بیان کرده است. این کتاب نه تنها از نظر این که مباحث کلامی و عقیدتی اسلام به زبان عربی نوشته شده بلکه در جای جای آن اصطلاحات فارسی به‌ کار رفته، مهم است. در این کتاب مثلاً کلمه «هستیت» مرکب از کلمه «هستی» و «یت» است که در کتاب عربی، کتاب ماتریدی سمرقندی به‌کار رفته است. فخرالدین رازی نیز کتابی به نام مناظرات دارد که حاوی مباحثات او با علمای ماوراءالنهر است. اما ما که اهل ادبیات هستیم بیش از همه توجه به رودکی سمرقندی داریم.

به سخن ماند شعر شعرا          رودکی را سخنی تلو نبی است

خدا رحمت کند مرحوم دکتر معین که این کتاب را درس می‌دادند در حاشیه‌‌اش نوشته ترک ادب شرعی است زیرا ما هیچ چیزی را نمی‌توانیم به قرآن تشبیه کنیم.

در کل زمانی که بحث درباره شعرای آن زمان بود بعضی‌ها رودکی را اشعر یعنی شاعرتر می‌دانستند. برخی نیز شهید بلخی را هم پای او می‌دانستند. بنابراین فرهنگ اندیشه و تفکری که در این نواحی بوده با ما مشترک است.

در پایان امیدوارم که در این مجالس و بزرگداشت‌ها شخصیت‌های علمی تاجیکستان مورد شناسایی و تحلیل قرار بگیرند و همکاری میان ما یعنی انجمن و تاجیکستان برقرار باشد.

گزارش تکمیلی مراسم متعاقباً در همین بخش قرار خواهد گرفت.