متن سخنرانی دکتر محقق در اولین بزرگداشت مقام ادبی، فرهنگی چهره‌های کتاب‌های درسی

در اولین بزرگداشت مقام ادبی، فرهنگی چهره‌های کتاب‌های درسی که به بزرگداشت پروین دولت‌آبادی، محمود کیانوش، عباس یمینی شریف تعلق داشت، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخنرانی پرداخت.

متن سخنرانی ایشان بدین شرح است:
من افتخار می‌کنم زمانی با دکتر سعید سهراب‌پور در دبیرستان البرز چهره به چهره بودم. چند وقت پیش دفتر حضور و غایب آن دوره را پیدا کردم، دیدم که ایشان هرگز نه تنها غایب نبودند بلکه تأخیر نیز نداشتند و نمره ایشان نیز هفده و از همه نمره‌ها بیشتر بود. خوب الحمدالها وجودشان برای مملکت ما پر برکت بوده و هنوز هم از برکات وجودشان استفاده می‌کنیم.
من در سال ۱۳۳۵ در ارتباط با کودکان و کتب درسی، یک دوره کتاب عربی برای دانش‌آموزان سال‌های اول، دوم و سوم دبیرستان با همکاری مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی نوشتم. چند سال بعد نیز با همکاری مرحوم سعید نفیسی یک دوره کتاب قرائت فارسی، دستور زبان فارسی و تاریخ ادبیات برای سال‌های چهارم، پنجم و ششم دبیرستان نوشتم. بعدها که به دانشگاه آمدیم کتابی منتخب از اشعار ناصرخسرو به نام شرح سی قصیده ناصرخسرو به عنوان کتاب درسی نوشتم که الان نیز تدریس می‌شود، چاپ اخیر آن از انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی است.
من خوشحال هستم که این جا با  کسانی که به کتاب کودکان خدمت کرده‌اند روبرو هستم و شعری از مرحوم یمینی شریف را خواندند:

من یار مهربانم         دانا و خوش زبانم
گویم سخن فراوان      با آن که بی‌زبانم

کلمه بی‌زبان در اشعار قدیم سابقه داشته است مانند کلمه گوینده خاموش.

گوینده خاموش به جز نامه نباشد                            بشنو سخن خوب ز گوینده خاموش
گویدت همی: گر چه دراز است تو را عمر        بگذشته شمر یکسره چون دوش و پرندوش

«دوش» به معنای دیشب و «پرندوش» یعنی پریشب و یعنی عمر در گذر است.
در فرهنگ اسلامی توجه به بچه‌ها زیاد شده است. کلمه «صبیان» جمع «صبی» است و «صبی» به معنای «کودک» است. در اشعار مولانا آمده است:

دو عقل است اول مکسبی          که بیاموزد به مکتب آن صبی
عقل دیگر بخشش یزدان بود         چشمهٔ آن در میان جان بود.

نصاب الصبیان کتابی واجد لغاتی بود که عربی به فارسی ترجمه می‌شد.
غنی مال‌دار است و مسکین گدای
و یا
چنین گوید ابونصر فراهی که: «کتاب من بخوان گر علم خواهی»
کلمه «نصاب» از اصطلاحات فقهی است که در باب زکات به کار می‌رود. اگر شتر چند تا داشته باشند به چند تا برسد حد نصابش است؟ یا مثلاً زر و سیم و طلا و نقره داشته باشند چه مقدار حد نصاب است؟ و در شعر سعدی هم هست:

نصاب حسن در حد کمال است              زکاتم ده که مسکین و فقیرم

در ادبیات عربی هم هست که ابوالعلاء معری می‌گوید: برای دیگران زکاتی از شترها، اگر تو می‌باید زکات جمال دهی، پس به یاد من باش که فقیر هستم.
در هر حال باید به امر کودکان توجه شود. ما از زمانی که یادمان می‌آید در منزل ما همیشه صحبت از کتاب کودکان و شورای کتاب کودک و فرهنگنامه کودکان و نوجوانان بوده که تا به حال ۱۶ یا ۱۷ جلد آن چاپ شده است. این امر خیلی مهم است زیرا بچه‌ها بسیاری از چیزها را می‌بینند و اگر از پدر و مادر بپرسند، آنها باید بتوانند به زبان خودشان به آن‌ها پاسخ دهند، نه به زبان بزرگسالان. من باب مثل بچه‌ها می‌شنوند که گفته می‌شود «انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست.» حال این بچه می‌پرسد: بابا انرژی هسته‌ای چیست؟ ما که نمی‌توانیم استاد فیزیک‌دان و ریاضی‌دان را بیاوریم که برای بچه توضیح دهد. باید یک زبانی باشد که این بچه بفهمد.

چون که با کودک سرو کارت فتاد       هم زبان کودکی باید گشاد

وقتی می‌شنوند که می‌گویند:«مرگ بر ضد ولایت فقیه» خوب بچه می‌پرسد: ولایت فقیه چیست؟ باید یک مأخذ و مدرکی باشد به زبان همان کودکی و کودکان و به وسیله همان توجه به کودکان و کتاب کودکان و ادبیات کودکان است که بعداً نسل ما کتابخوان می‌شود.
این ننگ است وقتی کتاب آسمانی ما با کلمه کتاب شروع می‌شود ولی وقتی آمار که می‌گیرند بگویند ما در درجه ۳۵ یا ۴۰ام در کتابخوانی هستیم. به علت این که ما از بچگی کتاب مناسبی در اختیارشان نمی‌گذاریم. الحمدالله در این مجلس صحبت از بزرگانی است که به امر کتاب و خصوصاً کتاب بچه‌ها و شعری که برای بچه‌ها خوانده می‌شود اهتمام ورزیدند مانند شاعرانی چون استاد جواد محقق.
ما امیدواریم که توفیق بیشتر نصیب کسانی شود که درباره کتاب کار می‌کنند. برای نمونه همین فرهنگنامه کودکان و نوجوانان که من از نزدیک با آن آشنا هستم و با دست خالی ۱۷جلد آن تاکنون منتشر شده به همت کسانی است که با آن غالباً به صورت رایگان جهت ترقی فرهنگ کتابخوانی کودکان همکاری کرده‌اند.