گزارش سخنرانی رئیس انجمن در هشتمین کنگره بین‌المللی انجمن ایران‌شناسی اسپانیا

دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در هشتمین کنگره بین‌المللی انجمن ایران‌شناسی اسپانیا که روز دوشنبه ۱۴ آبان‌ماه ۱۳۹۷ در دانشگاه تهران برگزار شد، به ایراد سخن پرداخت و گفت:

حضور موثر تفکر ایرانی و شیعی در اسپانیا -اندلس- یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی جهان اندیشه و هنر است.
به گزارش روابط عمومی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دکتر حسن بلخاری در این‌باره اضافه کرد: «بین ایران و اسپانیا –اندلس- یک ارتباط بسیار عمیق در حوزه حکمت و فلسفه وجود دارد و این نکته بسیار مهمی است، از سوی دیگر هنگامی که در جهان اسلام پیروان امامان شیعه مورد ظلم و ستم و تعرض واقع شدند دو منطقه را برای حضور خود انتخاب کردند؛ اولین منطقه ایران بود – در حقیقت حضور تعداد زیادی از امام‌زادگان به همین دلیل است، بعد از آن هم قیام‌های مختلف ایرانیان که در زمان آل بویه و طاهریان صورت گرفت – و منطقه بسیار مهم دیگر شمال آفریقا است.» او اضافه کرد: «تقریبا ما از پایان قرن اول هجری تا اوایل قرن دوم حضور شیعیان را در شمال آفریقا داریم و می‌دانیم که حکومت عظیم فاطمیان در این ایام به وجود آمد یا سلطنت علی بن حمود در این دوران بود -که اولین حکومت رسمی شیعی را در اندلس تشکیل داد- این‌ها دلایلی است مبنی بر این که یکی از مناطق تحت نفوذ شیعیان شمال آفریقا به خصوص مراکش بوده و هسته اولیه تفکرات شیعی در این مناطق پایه‌ریزی شده است.»
شواهد متقن تاریخی برحضور تفکر ایرانی – شیعی
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه  افزود: «نکته دیگر اینکه ایرانیان در این منطقه حضور مهم و پررنگی دارند و تاریخ به صورت کاملا شفاف، زبان گویای این مسئله است و دراین‌باره روایت‌های محکم و متقنی دارد. ما یقین داریم که در سپاه «طارق بن زیاد»، اولین کسی است که از تنگه یا تنجه عبور کرد، بیشتر افراد از ایران و بین‌النهرین بودند و این ایرانیان بعد از فتح اندلس در این منطقه باقی ماندند.» وی ادامه داد: «اما دلیل دیگر براهمیت تفکرات ایرانی- شیعی در این منطقه و این زمان از تاریخ، «موسی بن نصیر» است که از طرف خلفای اموی برای فتح اندلس اعزام شد، تقریباً بدون تردید او ایرانی بوده که این روایت در نزد ابن خلدون به عنوان یک دانشمند و مورخ معتبر مورد تأکید قرار گرفته و حتی گفته می‌شود که او در اندلس شخصیت بسیار مهم و مورد توجهی هم بوده است.»

دستگاه موسیقی مقام عجم دراندلس
دکتر بلخاری در ادامه به «علی بن زریاب» به عنوان بنیانگذار دستگاه موسیقی مقام عجم در اندلس اشاره کرد و افزود: «در سفری که به مراکش داشتم مدیر دپارتمان موسیقی مراکش به بنده گفت ۴۰ درصد اصطلاحات ما در موسیقی به زبان فارسی است و این متاثر از حضور گرانقدر زریاب و فرزندان او و پایه‌گذاری دستگاه مقام عجم است که البته این دستگاه موسیقی فضای وسیعی دارد.» به گفته بلخاری دلایل مختلفی وجود دارد که ایرانیان نقش موثر و پررنگی در حوزه اندلس داشته‌اند و در تاریخ این شواهد به صورت کاملا روشن و واضح مورد توجه و تأکید قرار گرفته است.
هنر مقرنس ایرانی درکاخ الحمرا
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه سخنان خود با اشاره به کاخ الحمرا – کاخی مشرف بر شهر گِرانادا (غرناطه) در اسپانیا – ادامه داد: «یکی از برجسته‌ترین نمادهای معماری کاخ الحمرا مقرنس است و همانطور که می‌دانیم ایرانیان در سه عنصر معماری مبدع بودند که یکی از آنها مقرنس است، این کلمه معادل انگلیسی ندارد، اولین اثر مقرنس در گنبد قابوس ظاهر شده؛ وجود مقرنس نشان دهنده این است که ایرانیان نقش اصلی را در تولید این اثر هنری داشته‌اند و البته متاسفانه این هنر کمتر در جهان اسلام ظاهر شده است.»
۱۲شیر نمادی از ۱۲ امام
او درباره حیاط شیران این کاخ هم توضیح داد و افزود: «ما در حیاط شیرانِ کاخ الحمرا- که تنها حیاطی است که چهار طرف آن «رواق» دارد و این رواق‌ها ما را به یاد چهار ایوانی‌های دوره اشکانی می‌اندازد -۱۲ مجسمه شیر می‌بینیم. عدد ۱۲ مهم است چون در فلسفه معماری این عناصر اهمیت دارند؛ معماری و هنر زبانی نمادین است که برخی معانی در این ساحت به صورت فرم در می‌آیند. ما معماری و هنر را چیزی جز ترجمه فرمی معنا نمی‌دانیم به همین دلیل است که بین معماری و ساختمان تفاوت قائل هستیم.» وی همچنین در ادامه گفت: «عدد ۱۲ همانطور که در اندیشه شیعه مقدس است، در ادیان ابراهیمی هم عدد مقدس به حساب می‌آید، تصور من این است انتخاب این عدد ۱۲ براساس مفاهیمی بوده که بنابر اندیشه شیعی قابل تحلیل خواهند بود.» بلخاری همچنین ادامه داد: «از سوی دیگر خود نماد «شیر» بسیار مهم است، «شیر» از نمادهای خاص ما ایرانیان و به عبارتی «توتم» ما ایرانیان بوده، به احتمال زیاد کسانی که اولین حضور را در کربلا داشتند و ابدان مطهر یاران امام حسین(ع) را دفن کردند، بنی اسد – فرزندان شیر- بوده‌اند و در فرهنگ ایرانی نیز صفتی که برای امامان قائل شده‌اند، مقام اسداللهی است.» حسن بلخاری در ادامه چنین گفت: «در قلمرو اندیشه ایرانیان شجاعت نسبتی با فطرت پاک دارد که سمبل آن «شیر» است، ما فرزندان «شیر» هستیم و این معنا در تاریخ کاملا روشن است.» بلخاری در پایان سخنان خود تأکید کرد: «شاید به عنوان یک فرضیه تاریخی و علمی بتوان به این مسئله اشاره کرد که اصطلاح «بنی اسد» را اعراب برای ما ایرانیان استفاده می‌کرده‌اند و حدس من بر این است که وجود فرهنگ ایرانی – شیعی سبب شده که در معماری کاخ الحمرا با توجه به نماد شیر و عدد ۱۲ به خصوص ۱۲ امام بزرگ شیعه به طراحی چنین اثری رسیده باشند.»
هشتمین کنگره بین‌المللی انجمن ایران‌شناسی اسپانیا ۱۳ و ۱۴ آبان‌ماه ۱۳۹۷، با حضور اندیشمندان، شرق‌شناسان و ایران‌شناسان برجسته اسپانیا و اروپا، استادان و دانشجویان علاقه‌مند به مباحث تاریخی و ایران شناسی در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران برگزار شد.