گزارش مراسم بزرگداشت دکتر نجفقلی حبیبی

مراسم گرامیداشت نجفقلی حبیبی، از اساتید برجسته فلسفه و مصححان مطرح متون فلسفی، شب گذشته، ۸ اردیبهشت، با حضور جمعی از استادان، دانشجویان و علاقه‌مندان به حوزه حکمت اسلامی در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

به گزارش روابط‌عمومی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به نقل از ایکنا، حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در این مراسم بیان کرد: محال است مجلسی به نام آقای دکتر حبیبی باشد و از شیخ اشراق ما و حقیقت حکمی سخن نرود. من متناسب با تلاشی که ایشان در باب احیاء برخی از آثار شیخ اشراق داشته‌‌اند و رساله نایابی را در دست تصحیح دارند، مایلم سخنم را با یک نکته آغاز کنم و به شیخ اشراق و در نهایت استاد ختم کنم.
او در ادامه افزود: سخن اول در این است که جناب افلاطون تأملی شگرف دارند. بحثی دارند در باب رسالت یک فیلسوف و فلسفه نیز جزء جدایی‌ناپذیر حیات دکتر حبیبی است و افلاطون، بحث مهمی دارد که تعریف فلسفه، رسالت فیلسوف و دستاوردهای فلسفه‌ورزی خردمندان برای جوامع چیست. مسلمانان به‌شدت این تعریف را جدی گرفته‌اند و از کندی تا صدرا تمامی فلاسفه ما این تعریف و رسالت فیلسوف را قبول کرده‌اند و در آثار خود از آن سخن گفته‌اند، اما سوال این است که رسالت فیلسوف در یک کلمه چیست؟

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه تصریح کرد: البته نمی‌دانم جوامع به این نظر افلاطون احترام می‌گذارند یا خیر، اما به هر حال فیلسوف این تعریف را دارد که می‌گوید، نوع منظر فیلسوف، جهان محسوس و معقول نیست که البته این تعریف متاثر از تعالیم فیثاغورث است. افلاطون معتقد است که جهان سراسر زیبایی معقول را، سراسر نظم است. این بحث جالبی است که بنیاد فلسفه زیبایی‌شناسی مسلمین است. ما هندسه را که معادل نظم است در حقیقت عامل ساختاری و زیبایی‌شناسانه در تمدن اسلامی می‌دانیم و محال است در تدریس خودم، وقتی به جهان سراسر زیبایی می‌رسم، به نظم اشاره نکنم؛ نظمی که ریشه در جریان تئوریک فیثاغوریان دارد.
استاددانشگاه تهران در ادامه افزود: افلاطون فرمود، نگاه یک فیلسوف، به جهان معقول است که در این جهان، نظم وجود دارد. این روایت یونانیان از تعادل و نسبت بین هندسه و نظم در کتاب توحید مفضل توسط ششمین امام شیعی تقریر شد که به مفضل می‌گوید که یونانیان چون به نظم هستی نگریستند، راضی نشدند این چهان را چیزی بنامند جز اینکه به «آسموس» اشاره کردند که به معنای نظم و زیبایی است. افلاطون می‌گوید هر که منظرش جهان معقول شد، جانش و میلش، میل نظم می‌کند، چون جان به نظم آراسته شد، اینک آن را باید به نظم بیاراست و این یک جمله، سِر جمله مشهور افلاطون است. همچنین باید اشاره کنم که این تعریف، سرلوحه دستاوردهای فیلسوف، برای جامعه خود است.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود به ابعاد اخلاقی که در نجفقلی حبیبی وجود دارد به‌ویژه تواضع او اشاره و در این زمینه بیان کرد: نکته دوم در مورد نسبت استاد و مساله تشبه به اله است که تواضع علمی ایشان، به هیچ وجه اغراق نیست و در برخی افراد شاید شبهاتی وجود داشته باشد اما در ایشان نیست. آنان که با ایشان بوده‌اند، می‌دانند که این صفت ذاتی او است و من معتقدم که این نگاه زمانی حاصل می‌شود و این سلوک زمانی به دست می‌آید که شخص، جان خود را در آثار بلند شیخ اشراق به تزکیه و تطهیر شست‌وشو دهد.

شرح توحید صدوق توسط حبیبی

سیدکاظم اکرمی، وزیر اسبق آموزش و پرورش هم دراین برنامه با اشاره به آیه‌ای از قرآن بیان کرد: خداوند می‌فرماید «رِجَالٌ لَّا تُلْهیهمْ تِجَارَهٌ وَلَا بَیعٌ عَن ذِکرِ اللَّه وَ إِقَامِ الصَّلَاهِ وَ إِیتَاءِ الزَّکاهِ یخَافُونَ یوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیه الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ»، ذکر خدا، هم لفظی و هم عملی و هم قلبی است. جناب دکتر حبیبی با تصحیح توحید شیخ صدوق که آرزوی مرحوم آیت‌الله بروجردی و مرحوم آیت‌الله سید شهاب‌‌الدین مرعشی نجفی بوده است، عملا در تمام این مدت کارشان ذکر الله بوده است.
او ضمن ارائه تبیینی از انواع برنامه‌های درسی که در مقاطع تحصیلی مدرسه و دانشگاه وجود دارد، تصریح کرد: ما در برنامه درسی از سه نوع برنامه نام می‌بریم؛ برنامه صریح، ضمنی و پوچ. برنامه آشکار همین دروسی است که در دانشگاه‌ها و مدارس می‌آموزیم. برنامه درسی پنهان، گرایش‌ها و نگرش‌ها و عواطف و رفتاری است که دانسته و نادانسته در کلاس نشان می‌دهیم. بسیاری از چیزهایی که از معلمان آموخته‌ایم، دروس پنهان بوده است که عبارت از عمل و رفتار است. برنامه پوچ یعنی آنچه که متخصصان برنامه‌ریزی به دلایلی آن را حذف می‌کنند و هر کشوری با توجه به سیاست‌هایی که دارد، برخی دروس را حذف و اضافه می‌کند. معلم نیز ممکن است در کلاس، برخی چیزها را رد کند و نخواهد بدان‌ها بپردازد.
اکرمی در ادامه افزود: بر این اساس، اگر بخواهیم کار آقای دکتر حبیبی، این استاد جامع را عرضه کنیم، این‌طور است که در برنامه درسی آشکار، سی و هشت جلد کتاب، با بیست و چهار عنوان در فلسفه و عرفان و کتاب‌شناسی منتشر کرده است. در میان کارهای تصحیحی، ایشان کار تحقیقی نیز انجام داده است که می‌توان به شرح دعای صباح اشاره کرد.
او در بخش دیگری از سخنان خود به ارائه نمونه‌هایی از دقت‌های حبیبی در تصحیح متون اشاره و تصریح کرد: ایشان در صفحه ۳۷ این شرح، وقتی مرحوم سبزوای حدیث «کُلَّمَا مَیزْتُمُوه بِأَوْهامِکُمْ فِی أَدَقِّ الْمَعَانِی» را ذکر می‌کند، ایشان می‌نویسند که بعد از تتبع زیاد در کتب روایی این حدیث را ملاحظه نکردم و توضیح دادند که سیدحیدر آملی، آن را آورده و از کلمات شبلی دانسته است. در مورد کلام امام علی(ع) که فرمود «أنّه ما نَظَرتُ إلَی شَیءٍ إلّا و رَآیت‌الله قَبلَه و بَعدَه و مَعَه»، نیز گفته‌اند این سخن را در جوامع روایی مشهور ملاحظه نکردم، بعد از نقل سخنی از فتوحات و کشف المحجوب می‌نویسد که به جا است بگوییم کلامی است که به زبان دیگران جاری شده است. اگر این‌ها را کسی جمع کند، ممکن است کتاب شود اما ساده نیست.
اکرمی با اشاره به خدمات عملی حبیبی بیان کرد: در مورد دانشکده علوم قضائی، تاسیس پلیس قضائی را داشتند که ایشان در کنار تاسیس این دانشکده، پلیس قضائی را نیز برعهده گرفتند. در راه‌اندازی دانشگاه تربیت مدرس نیز تلاش کردند و البته افرادی با اندیشه‌هایی، سعی داشتند که دانشگاه تربیت مدرس راه نیفتد اما ایشان تربیت مدرس را احیا کردند. انجمن اسلامی مدرسان که ایشان تاسیس کردند نیز کار بسیار مهم اجتماعی است. جمع زیادی از اساتید نسبت به مسائل کشور انتقاد دارند و کار عظیم ایشان این است که این هزار و اندی استاد را دعوت کرده و سالی یکی دو بار جمع می‌شوند و این‌ها را به خانواده انقلاب نزدیک می‌کنند، اگرچه سخن این گروه در جامعه شنیده نمی‌شود.

پژوهشگر متبحر

غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه تهران و دبیر علمی این نکوداشت هم طی سخنانی، نجفقلی حبیبی را شخصیتی چند بعدی دانست و گفت: بعد اول شخصیت این استاد پژوهشگری متبحرانه و با دقت است که تالیفات بسیاری دارد و عموم تصحیحات ایشان تصحیح‌هایی انتقادی است. او هشت سال از عمر خود را برای تصحیح جلد یک کتاب قانون صرف کرد. ظریفیان ادامه داد: بُعد دیگر شخصیت این استا، لتزام اجتماعی اوست که با وجود ناملایمات، بخشی از عمر خود را صرف دفاع از آرمان‌های انقلاب و حقوق مردم کرده است. او تصریح کرد: بُعد سوم شخصیت او اقدامات تاسیساتی است. تاسیس مراکز علمی مثل دانشگاه تربیت مدرس از اقدامات اوست. این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود تاکید کرد: سپهر اخلاقی وجود حبیبی، تواضع، بی‌ریا بودن و انصاف در داوری است.

توامندی حبیبی در تصحیح متون اسلامی
غلامرضا اعوانی استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی نیز در سخنانی به تبحر دکتر حبیبی در حکمت اسلامی اشاره کرد که در صحن متون اسلامی بسیار توانمند است و گفت: ایران یک کشور فرهنگی و جهانی است. بزرگانی مثل استاد حبیبی تلاش کردهاند تا فرهنگ ما را به آیندگان منتقل کنند. او ادامه داد: استاد حبیبی شاگرد بزرگانی مثل شهید مطهری و دکتر ابولقاسم گرجی بوده و عشق و علاقه ایشان به میراث فرهنگ اسلامی بسیار شایسته توجه است. اعوانی با بیان اینکه تصحیح متون کار بسیار مهمی است، گفت: ما از گذشته اطلاعاتی نداریم ولی با فرهنگ آنها ارتباط داریم. فرهنگ ایران و اسلام از راه دست نوشته دانشمندان از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. کسی که یک متن فلسفی را تصحیح می‌کند، کار بسیار دشواری انجام داده است. به گفته اعوانی، در کشورهای مطرح دنیا به تصحیح متون اهمیت ویژه‌ای می‌دهند. در حالی که وزارت علوم بودجه و امتیاز اندکی برای تصحیح متون در نظر می‌گیرند. از این رو در کشور ما باید توجه بیشتری به تصحیح متون شود.